W środę, 17 października, z Senatu bez poprawek wyszła rządowa ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym, m.in. przedłużająca legalność pobytu i wiążąca wypłatę świadczeń (w tym 800 plus) z aktywnością zawodową. Ustawa czeka na podpis prezydenta. Równolegle prezydencki projekt nowelizacji, po skierowaniu do Sejmu, został przekazany do konsultacji społecznych — mają potrwać do 25 września.
Co proponuje prezydent (tego nie ma w ustawie rządowej)?
Prezydencki projekt zawiera rozwiązania, o których prezydent mówił, uzasadniając weto:
- Kodeks karny: podwyższenie kary za nielegalne przekroczenie granicy do 5 lat oraz za organizowanie takiego przekroczenia — 2–12 lat.
- Przestępstwo propagowania banderyzmu: wprowadzenie kary za propagowanie ideologii OUN-UPA i „frakcji Bandery” na zasadach jak za propagowanie nazizmu, komunizmu, faszyzmu (do 3 lat).
- IPN: nowe zadania dot. ewidencjonowania i publikowania dokumentów o zbrodniach dokonanych na obywatelach polskich przez OUN-B/UPA i inne formacje ukraińskie (1917–1990) — z doprecyzowaniem, że chodzi m.in. o zbrodnię ludobójstwa w latach 1943–1945.
- Obywatelstwo polskie: wydłużenie minimalnego nieprzerwanego pobytu wymaganego do uznania cudzoziemca za obywatela — z 3 do 10 lat.
Świadczenia i aktywność zawodowa — gdzie są różnice
W obu dokumentach wypłata części świadczeń dla cudzoziemców jest powiązana z pracą i edukacją dzieci, ale zakres jest inny:
- Projekt prezydencki: dotyczy wyłącznie obywateli Ukrainy i koncentruje się na 800 plus. Warunki dla wnioskującego Ukraińca: wspólne zamieszkanie z dzieckiem w Polsce, aktywność zawodowa (analogicznie do zasad z programu „Aktywny Rodzic”) oraz realizowanie przez dziecko rocznego przygotowania przedszkolnego/obowiązku szkolnego w Polsce.
- Ustawa rządowa: obejmuje wszystkich cudzoziemców z państw trzecich i reguluje zarówno 800 plus, jak i „Dobry start”. Wymaga m.in. uzyskiwania co najmniej 50% minimalnego wynagrodzenia (w 2025 r. to 2333 zł brutto). ZUS co miesiąc zweryfikuje aktywność zawodową; w razie jej braku wstrzyma wypłatę i sprawdzi w rejestrze Straży Granicznej, czy nie doszło do wyjazdu z Polski.
Identyfikacja i weryfikacja cudzoziemców
Rządowa ustawa zakłada obowiązek posiadania numeru PESEL przez wnioskujących i ich dzieci (z weryfikacją pobytu dzieci w Polsce) oraz integrację baz danych różnych instytucji, by skuteczniej monitorować uprawnienia i eliminować nadużycia.
Rejestr SG, ruch graniczny i zakwaterowanie
Oba rozwiązania przewidują przedłużenie ochrony tymczasowej do 4 marca 2026 r. oraz wygaszanie części działań pomocowych. Zakładają też:
- Wykluczenie nadawania uprawnień osobom, które krótkoterminowo przekraczają granicę w ramach małego ruchu granicznego.
- Zmiany w rejestrze komendanta głównego SG: usunięcie wymogu własnoręcznego podpisu, doprecyzowanie wpisów z dokumentów przekroczenia granicy i dodanie odcisków linii papilarnych.
- Obiekty zbiorowego zakwaterowania: podniesienie progu uznania ośrodka (z 10 do 20 mieszkańców), zakończenie przyjmowania uchodźców do tych ośrodków 31 października 2025 r. (z wyjątkami dla grup wrażliwych) oraz doprecyzowanie przypadków wykwaterowania przez wojewodę.
Zezwolenia na pobyt i zdrowie
Rządowa ustawa rozszerza katalog przesłanek do uchylenia zezwolenia na pobyt czasowy (m.in. nieprawdziwe dane, fałszywe dokumenty, małżeństwo w celu obejścia przepisów).
W obu dokumentach są ograniczenia w dostępie do świadczeń zdrowotnych dla dorosłych obywateli Ukrainy, ale inne:
- Projekt prezydencki: dostęp dla osób ubezpieczonych (składka zdrowotna obowiązkowa lub dobrowolna).
- Ustawa rządowa: ogranicza katalog świadczeń dostępnych dla nieubezpieczonych dorosłych (m.in. programy zdrowotne, rehabilitacja, stomatologia, programy lekowe)
Polityczny kontekst i dalsze kroki
Oba projekty powstały po wecie prezydenta z końca sierpnia. Prezydent uzasadniał decyzję m.in. tym, że 800 plus powinni otrzymywać wyłącznie pracujący obywatele Ukrainy. Strona rządowa podkreśla, że przyjęcie przepisów jest konieczne, by po 30 września uniknąć chaosu i dodatkowych kosztów dla administracji.
