Biblia - Księga Hioba  (fragmenty): streszczenie, opracowanie, PODCAST

Spis treści

1. Biblia - Księga Hioba: najważniejsze informacje
2. Biblia - Księga Hioba : streszczenie
3. Biblia - Księga Hioba: opracowanie
4. Biblia - Księga Hioba: dla ambitnych

Księga Hioba to jedna z najsłynniejszych ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu. Obok Księgi Koheleta jest jednym z tych tekstów, który ma przypominać, że Bóg nie zawsze zsyła wyłącznie łaski, a próba ogarnięcia jego wyroków ludzkim rozumem jest skazana na porażkę. W Księdze Hioba chodzi o odpowiedź na podstawowe pytanie: czy jak czynisz dobrze, to masz gwarancję, że będzie ci się w życiu wiodło? Niestety nie. Hiob to archetyp człowieka, który nagle, właściwie bez powodu, traci wszystko, pozostawiony bez żadnej nadziei na to, że jeszcze kiedyś będzie lepiej. Hiob to także postać, która swoim postępowaniem pokazuje, że Bogu nie można złorzeczyć, nie można oczekiwać, że będzie się On zachowywał zgodnie z naszymi przewidywaniami. Mamy być sprawiedliwi, godni i prawi, ale co On z nami zrobi, to nie do pojęcia dla zwykłego śmiertelnika. Dlatego Bogu powinniśmy pozostać wierni do końca, nawet jeśli mamy poczucie, że cierpimy bez powodu i nie zasłużyliśmy na to cierpienie. Wizerunek Hioba jest jednym z tych obrazów biblijnych, który zrobił ogromną karierę. Odwoływano się do niego właściwie we wszystkich epokach, szczególnie podczas prześladowań drugiej wojny światowej.

Przeczytaj tekst albo wysłuchaj naszego opracowania do końca, a na pewno nie umkną ci żadne szczegóły najsłynniejszego sprawdzianu wiary w Biblii. Dowiesz się także, jakie motywy można odnaleźć w tej księdze Starego Testamentu i oraz przy omawianiu których dzieł kultury można je wykorzystać. Na początek jednak przywołajmy najważniejsze informacje.

Biblia - Księga Hioba: najważniejsze informacje

Pamiętaj, że Księga Hioba:

• To poemat dydaktyczny należący do ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu, które przekazują prawdy o podstawowych wartościach.
• Powstała najprawdopodobniej około piątego wieku przed naszą erą po zburzeniu Jerozolimy i okresie niewoli babilońskiej.
• Jej autor jest nieznany, podejrzewa się wieloosobowe autorstwo.
• Księga składa się z czterech części: wprowadzenia, dwóch części zawierających dialogi i mowy poszczególnych bohaterów oraz zakończenia.
• Przedstawia obraz niezawinionego cierpienia.
• Odwołuje się do motywu zakładu między Bogiem a Szatanem.
• Stawia pytanie o to, skąd bierze się zło i dlaczego w ogóle istnieje, skoro świat stworzył Bóg.
• Stawia pytanie o zasadę cierpienia niewinnych.

Tyle na początek. Czas na konkrety.

Hiob pochodził z krainy Us. Jest to część regionu określanego mianem Edom, położona na południowy wschód od Palestyny. Jednak miejsce akcji nie ma większego znaczenia, podobnie jak czas akcji, który pozostaje nieznany.

Głównym bohaterem jest oczywiście Hiob. Z języka hebrajskiego imię to oznacza „doświadczany” lub „prześladowany”. Mówi się o nim jako o człowieku Wschodu. Jest pewnym archetypem, wzorcem człowieka, co pozwala na tak charakterystyczne dla całej Biblii uogólnienie historii. Wiemy o nim, że miał siedmiu synów, trzy córki i duży majątek.

Oprócz niego w historii mamy dwóch rozgrywających, czyli Boga i Szatana, którzy dyskutują o tym, czy Hiob jest taki pobożny dlatego, że Bóg go obdarza dobrami, czy to po prostu prawy człowiek. Kiedy Bóg zgadza się poddać Hioba próbie, na scenie pojawią się również jego przyjaciele, ale ich wprowadzimy w odpowiednim miejscu historii.

Biblia - Księga Hioba : streszczenie

Księga Hioba podzielona jest na cztery części. Pierwszą stanowi wprowadzenie, w którym narrator przedstawia Hioba i zakład między Bogiem a Szatanem. Druga i trzecia część to właściwa historia Hioba zamknięta w poemacie podzielonym na dwie części. Pierwsza skupia się na nieszczęściach Hioba i argumentacji jego przyjaciół, dlaczego Bóg zsyła na niego cierpienie. Druga to mowy Hioba i mowy Elihu, czyli młodego mędrca oraz odpowiedź Stwórcy. Czwarta część księgi to zakończenie historii, skarcenie przez Boga przyjaciół głównego bohatera i zapowiedź dalszego szczęśliwego życia Hioba.

O Hiobie na początku dowiadujemy się, że żył w krainie Us. Był to człowiek sprawiedliwy, żyjący zgodnie z Bożymi przykazaniami. Prawość i bogobojność to jego cechy, które podkreśla się od samego początku. Hiob miał trzy córki i siedmiu synów (pamiętaj, że liczba siedem w Biblii oznacza pełnię). Uznawano go za najmądrzejszego i najwybitniejszego człowieka Wschodu. I jak to w takich sytuacjach bywa, znalazł się mąciciel. Był nim oczywiście Szatan.

Szatan przyszedł do Boga i próbował przekonać Go, że Hiob jest Mu wierny tylko dlatego, że ten otoczył go dobrobytem. Nie jest to co prawda wprost powiedziane, ale przypomina to trochę zakład Boga z Szatanem. Diabeł namawia Boga, aby ten odebrał bohaterowi cały majątek, a wtedy Hiob porzuci swoją wiarę. Bóg był przekonany o sile Hioba, dlatego oddał Szatanowi władzę nad nim i jego dobrami. To pierwsza część księgi.

W drugiej księdze zaczyna się dramat bohatera. Na początku dowiaduje się, że ukradziono mu oślice i woły. Potem, że ogień zniszczył stada owiec, a wielbłądy zostały uprowadzone. Słudzy Hioba zostali zamordowani. Każdy kolejny posłaniec przynosi złą nowinę. To bowiem jeszcze nie koniec. Hiob dowiaduje się, że wichura zburzyła dom jego najstarszego syna. W domu były wszystkie jego dzieci, z których żadne nie przeżyło. Ta ostatnia informacja dopełnia czary goryczy. Hiob nie traci tylko swojego majątku, ale i to, co było dla niego najcenniejsze – dzieci.

Co robi nasz bohater po tych straszliwych wieściach? Rozdziera szaty, goli głowę i kłania się Bogu. Mówi o tym, że Bóg wszystko mu dał i wszystko mu zabrał. Poddaje się więc woli Boga, jest pokorny i uległy. Przyjmuje cierpienie, które w jego mniemaniu zsyła mu Stwórca. Hiob oczywiście nie ma pojęcia o zakładzie między Bogiem a Szatanem.

Wydaje się, że Szatan przegrał. Ten jednak nie daje za wygraną. Przychodzi do Boga raz jeszcze, ale Stwórca mówi mu: „zobacz, zabrałem mu cały majątek, a on nadal jest prawy i bogobojny”. Szatan na to, że dobra, dobra, może do majątku nie był tak przywiązany, ale za swoje życie to człowiek odda wszystko. Jeśli tylko zachoruje, to z pewnością zwróci się przeciw Bogu. Bóg i na tę próbę się zgadza i Hiob zostaje dotknięty trądem. Bohater nadal ufa Stwórcy, ale jego żona już mniej. Pyta go, jak długo jeszcze będzie taki prawy i namawia go do złorzeczenia. Jednak Hiob trwa w swojej wierze, mówi, że od Boga trzeba przyjmować i to, co dobre i to, co złe.

Na wieść o nieszczęściu Hioba przychodzą do niego przyjaciele. Rozdzierają szaty, posypują głowy popiołem i płaczą nad jego losem. Siedem dni i nocy siedzą razem z Hiobem na ziemi w milczeniu. Po tych siedmiu dniach przemówił sam Hiob przeklinając dzień swoich narodzin. I tutaj zaczyna się seria rad i sugestii od przyjaciół:

• Elifaz z Temanu upomina Hioba, że pouczał innych, a teraz sam się boi i jest słaby. Sugeruje mu, że popełnił jakiś grzech. W końcu Bóg nie zsyła cierpienia na bogobojnych i prawych. Radzi Hiobowi, aby błagał Stwórcę o cud uleczenia.
• Hiob odpowiada mu, że jego przekleństwo było nierozważne i wynikało z ogromu nieszczęść, ale już wie, że nie powinien tak mówić. Przyznaje, że bał się po prostu, czy wystarczy mu sił, aby przetrwać. Kaja się przed Bogiem i ponownie staje się pokorny wobec Jego wyroków.
• Bildach ze Szuach sugeruje, że może to nie Hiob, a jego synowie zgrzeszyli i dlatego Bóg zesłał taką straszną karę. Także i on radzi błagać Boga o łaskę. Znów pada sugestia, że jak Hiob będzie niewinny, to Stwórca znów otoczy go opieką.
• Hiob po części przyznaje mu rację, podziwia potęgę Boga, ale mówi też, że nie ma pewności, czy Ten wysłucha jego błagań. Poza tym nie wie, co miałby właściwie powiedzieć.
• Sofar z Naamy sugeruje, że skoro Hiob uważa, że jest bez winy, to powinien mieć odwagę przemówić do Boga, a Ten go wysłucha. Przecież nie odwróci się od prawego sługi.
• Hiob odpowiada, że nie będzie z siebie robił głupca. Bóg jest wszechmocny i może robić z ludzkim losem, co mu się podoba. On, Hiob, nie ma więc prawa składać zażaleń. Jest tak samo poddany woli Boga, jak każdy inny człowiek.
• Elifaz z Temanu odzywa się jeszcze raz, zarzucając Hiobowi, że bluźni. Jeśli nie wierzy w siłę słów skierowanych do Boga, to znaczy, że nie docenia wartości modlitwy.

Hiob w końcu mówi wprost, że przyjaciele go męczą. Nie wie, czym zawinił Bogu, co zrobił źle, gdzie w jego modlitwie był grzech. Staje się wyrzutkiem, niechcianym przez społeczeństwo, obcym dla domowników. We wszystkich budzi odrazę, a przyjaciele jeszcze go gnębią. Hiob prosi o litość. Mówi, że w końcu i tak umrze i wtedy Bóg go osądzi.

Sofar z Naamy ponownie przypomina mu, że Stwórca złym zsyła cierpienie, a dobrym – radość. Hiob pyta go, jak to więc jest, że grzesznicy żyją w dostatku i dobrobycie. Twierdzi, że Bóg przeznacza cierpienia właśnie dla swoich synów. Elifaz znów radzi mu: pojednaj się z Bogiem, całe bogactwo wróci. Ale Hiob ponownie mówi, że uważa się za czystego. Niemniej zaznacza, że nie umie objąć mocy i planów Stwórcy, więc się im poddaje. Podkreśla swoje cierpienie, wspominając dni chwały, szczęścia i bogactwa i porównując je z chwilą obecną.

W końcu odzywa się Elihu, młody mędrzec, syn Barakeela, który przysłuchiwał się rozmowie. Mówi przyjaciołom Hioba, że nie powinni potępiać przekonania o jego niewinności. Opowiada swoją historię – też był czysty i bez winy, a jednak Bóg zesłał mu cierpienie. Elihu strofuje także samego Hioba. Mówi, że zachowuje się on jak ludzie bezbożni, buntuje wobec wyroków Stwórcy, a przecież nie obejmuje rozumem Jego wielkości. Elihu podkreśla, że Bóg jest wszechmocny i dlatego ludzie się go boją.

W końcu odzywa się i Bóg. Pyta Hioba, gdzie był, kiedy On stwarzał świat. Namawia Hioba, aby skrytykował Jego dzieło stworzenia, ale ten mówi, że jest zbyt mały wobec potęgi Boga. Przyznaje, że dzieło Stwórcy jest doskonałe, Bóg może wszystko. Mówi też, że do tej pory tylko słyszał o Bogu, a teraz Go ujrzał. Oczywiście nie dosłownie, bo Hiob słyszy tylko Jego głos i się kaja.

Bóg przemawia teraz do przyjaciół Hioba. Zwraca uwagę, że nie mówili prawdy o Nim. Na przebłaganie każe im złożyć ofiarę całopalną.

Następnie przywraca Hiobowi majątek i dzieci. Pomnaża jeszcze jego bogactwo. Księga Hioba kończy się zapewnieniem, że bohater będzie żył jeszcze sto czterdzieści lat i będzie mógł patrzeć na kolejne pokolenia swoich potomków.

Biblia - Księga Hioba: opracowanie

Księga Hioba stawia podstawowe pytanie o sens cierpienia i jego przyczyny. Hiob to synonim prawego i sprawiedliwego człowieka, cierpiącego niezasłużenie. Opowieść o losach tego bohatera skłania przede wszystkim do pytania o to, dlaczego cierpimy, jak sobie z tym cierpieniem radzimy i co z niego wynosimy. Hiob sobie poradził. Zyskał prawdziwą mądrość. Jednak nie każdy ma to szczęście, że Bóg się do niego odzywa. W tym kontekście warto pamiętać o Księdze Hioba przede wszystkim w odniesieniu do literatury drugiej wojny światowej, kiedy pytanie o winę i sens cierpienia powracało nieustannie.

• Cierpienie w Księdze Hioba:
• nie zawsze jest uzasadnione,
• nie zawsze można je zrozumieć,
• trzeba przyjmować je z pokorą,
• wymaga zachowania spokoju i
• pokładania ufności w Bogu.

Zwróć uwagę, że w opowieści o Hiobie jest przedstawionych kilka stanowisk. Żona próbuje namówić Hioba do złorzeczenia Bogu, ale to dopiero początek. Potem pojawiają się rady przyjaciół. Nie musisz szczegółowo pamiętać ich imion, ważne, abyś pamiętał, co doradzają Hiobowi:

• żeby się ukorzył,
• żeby przyznał się do grzechu,
• żeby się oczyścił,
• żeby uznał swoją nieprawość.

W tej historii wszyscy uważają, że Bóg karze za złe i nagradza za dobre, więc jeśli ktoś cierpi, to znaczy, że jest zły. Ludzie próbują ujmować boską sprawiedliwość w ludzkie ramy, a to nigdy nie jest dobry pomysł. Podejście takie krytykuje sam Bóg. Zwraca się do przyjaciół Hioba i mówi im, że nie mieli racji, ponieważ Hiob naprawdę był bez winy.

Bóg w Księdze Hioba:

• jest Wszechmocny,
• poddaje człowieka próbie,
• wierzy w człowieka,
• mimo wszystko jest miłosierny,
• ostatecznie przypomina także, że jest sprawiedliwy, mimo że przez większość historii można w to wątpić.

Podsumowując, Księga Hioba przyda cię się do omówienia motywu:

• Motywu cierpienia (szczególnie tego niezawinionego),
• Motywu zakładu Boga z Szatanem,
• Motywu próby, jakiej zostaje poddany człowiek,
• Motywu człowieka sprawiedliwego,
• Motywu samotności,
• Oraz motywu miłości (tak, tak – zwróć uwagę, że Bóg kocha Hioba, mimo że wystawia go na próbę).

Biblia - Księga Hioba: dla ambitnych

Księga Hioba bardzo silnie oddziaływała na myślicieli i artystów różnych epok. Podobny motyw rozmowy między Bogiem a Szatanem pojawia się w „Fauście” Goethego, kiedy bohaterowie rozmawiają o Fauście, który za wszelką cenę pragnął zdobyć mądrość. Mądrość to zresztą jeszcze jeden bardzo ważny motyw z Księgi Hioba. Nawiązuje do niego Gustaw Herling-Grudziński w opowiadaniu „Wieża”. Historia głównego bohatera Lebrosso również przypomina losy Hioba. Pierwsza część opowiadania koncentruje się przede wszystkim na cierpieniach bohatera, druga zaś na poszukiwaniu przez niego mądrości. Do motywu cierpienia Hioba nawiązuje także Jan Kochanowski w „Trenie XVII”. Warto pamiętać również o słynnym obrazie Albrechta Dürera „Hiob z żoną”.