Polski statkiem "Piłsudski" ociekał bogactwem
Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku zakończyło dwuletni projekt „m.s. »Piłsudski« – badanie strat wojennych”, którego celem było ustalenie losów cennego wyposażenia – zwłaszcza dzieł sztuki – znajdujących się na pokładzie polskiego transatlantyku. Statek w 1939 r. został przejęty przez brytyjską Royal Navy i przekształcony w transportowiec wojskowy, co całkowicie zmieniło charakter jego wnętrz.
Jak wyjaśnia Patryk Klein, kierownik Działu Historii Żeglugi i Handlu Morskiego NMM, „Piłsudski” należał do najbardziej luksusowych liniowców epoki. Jego wnętrza zaprojektowali czołowi polscy artyści – malarze, rzeźbiarze, architekci i projektanci tkanin. Nad całością czuwała Podkomisja Artystyczna pod kierownictwem prof. Wojciecha Jastrzębowskiego, który opracował również projekt ryngrafu na dziobie statku. Wyposażenie obejmowało m.in. prace Zofii Stryjeńskiej, Wacława Borowskiego, Antoniego Kenara, Alfonsa Karnego czy Zygmunta Grabowskiego, a także meble i tkaniny wykonane przez Spółdzielnię „Ład” i znane polskie manufaktury.
Po wybuchu II wojny światowej „Piłsudski” został skierowany do Newcastle upon Tyne, gdzie przebudowywano go na jednostkę wojskową. Badania wykazały, że podczas tych prac część dzieł sztuki oraz wyposażenia hotelowego zdjęto z pokładów i zdeponowano w stoczni. Dotąd uważano, że wyposażenie uległo zniszczeniu w niemieckich nalotach – nowe dokumenty wskazują, że tak nie było.
Polecany artykuł:
Wyniki badań dotyczące "Polskiego Titanica" zostaną opublikowane wkrótce
Historycy prowadzili szeroko zakrojone kwerendy we Włoszech, Wielkiej Brytanii, Polsce i USA, przeglądając archiwa stoczniowe, muzealne i wojskowe. Największe znaczenie miało odkrycie dokumentów potwierdzających demontaż i wywiezienie skrzyń z wyposażeniem. Z Włoch pozyskano ponadto około 300 unikatowych fotografii wnętrz statku, które ujawniają szczegóły dekoracji i rozmieszczenia dzieł sztuki.
Równolegle odnaleziono polski spis inwentarza z dnia zatonięcia jednostki oraz dokumenty ubezpieczeniowe, dzięki czemu udało się ustalić zarówno liczbę dzieł na pokładzie, jak i ich status prawny. Zgromadzono również obszerną dokumentację dotyczącą budowy, wodowania, eksploatacji oraz ostatnich dni statku.
Wnioski badań zostaną przedstawione w publikacji „m.s. Piłsudski, m.s. Batory. Statki, które opowiedziały Polskę światu”, której premiera odbędzie się 26 listopada br. w Narodowym Muzeum Morskim. W 2026 roku zaplanowano dużą wystawę poświęconą polskim transatlantykom, na której zaprezentowane zostaną efekty projektu.
„Piłsudski”, zbudowany w 1934 r. we włoskiej stoczni w Monfalcone, był symbolem polskiego luksusu i nowoczesności. Mierzył 160 metrów długości, posiadał siedem pokładów, basen, salony, gabinety usługowe i mógł przewozić około 770 pasażerów. Po przekształceniu w transportowiec wojskowy zatonął 26 listopada 1939 r. na Morzu Północnym. Zginęli kapitan Mamert Stankiewicz i IV mechanik Tadeusz Piotrowski. Ze względu na rangę i tragiczną historię statek bywa nazywany „polskim Titanikiem”
