Spis treści
Jan Kochanowski to jeden z najwybitniejszych polskich poetów epoki renesansu. Stworzył wiele dzieł, lecz tylko część z nich przyniosła mu zasłużoną sławę. Mowa o fraszkach, pieśniach i napisanej przez niego tragedii. Wysoko cenione są także psalmy, które Kochanowski przetłumaczył z języka łacińskiego. Dzieło nosi tytuł „Psałterz Dawidów” i zostało wydane w tysiąc pięćset siedemdziesiątym dziewiątym roku. Polski przekład nie jest co prawda wiernym odwzorowaniem oryginału, ale autor starał się pokazać w nim cały swój kunszt literacki. Charakterystyczne dla psalmów przełożonych przez Kochanowskiego jest stosowanie wielu poetyckich określeń i epitetów, które miały podkreślić bogactwo i wydobyć prawdziwe piękno języka. Poeta interpretował je trochę na swój sposób, ponieważ uważał, że dzięki temu łatwiej będzie można dotrzeć do odbiorców.
Kochanowski dużo czytał i równie dużo podróżował po Europie. W jego dziełach można znaleźć wiele nawiązań do starożytnych gatunków literackich, a zwłaszcza do poematów biblijnych i greckich mitów. Od zawsze operował wieloma środkami stylistycznymi: metaforami, epitetami i porównaniami, co jest widoczne również w psalmach. Co więcej, są one przemyślane kompozycyjnie, ponieważ autor nie trzymał się ściśle tekstu.
Jeśli do czytania poezji trzeba cię długo namawiać i nie jesteś szczególnie zafascynowany strofami, to nic straconego! Może cię do tego zachęcimy, lecz jeśli nie, też nie szkodzi. Gdy posłuchasz naszego opracowania, będziesz mógł udzielać się na lekcji, dowiesz się kto i do kogo adresował swoje słowa w psalmach, a także zrozumiesz, dlaczego „Psałterz Dawidów” był swego czasu najpopularniejszą lekturą w dworskim świecie.
Psalmy - najważniejsze informacje
Psalmy to nic innego jak pieśni religijne o podniosłym charakterze. Jeśli kojarzysz je głównie z uroczystości kościelnych, to całkiem nieźle – mowa o tych samych utworach! Pisano je w języku hebrajskim, ale oryginały wielokrotnie przekładano na łaciński i inne języki. Swój przekład psalmów Kochanowski zadedykował Piotrowi Myszkowskiemu, który w tamtym czasie był biskupem i jednocześnie mecenasem autora. Dzieło nie było jednak skierowane wyłącznie do niego. Poeta chciał dotrzeć do szerokiej rzeszy odbiorców. W psalmach zwraca się wprost do Boga. Kreuje siebie na wzór człowieka bardzo wierzącego, który pokłada w Stwórcy wszelkie nadzieje, ale ma też wady. Nie wstydzi się pokazać swoich lęków, rozpaczy i żalu. Prosi również Boga o miłosierdzie.
„Psałterz Dawidów” powstał między dziewiątym a piątym wiekiem przed Chrystusem. Był zbiorem stu pięćdziesięciu psalmów, które miały pełnić funkcję uniwersalnego modlitewnika dla wszystkich ludzi potrzebujących. Nad swoją wersją dzieła Kochanowski pracował kilka lat. Znał dobrze łacinę i grekę, dzięki czemu mógł dotrzeć do wielu źródeł. Tworząc polski psałterz, opierał się prawdopodobnie na kilku innych przekładach. Ponieważ nie pracował regularnie, trwało to dość długo, dlatego psalmy wydano dopiero pod koniec jego życia. Co jak co, ale cierpliwości nie można poecie odmówić.
Jak już wcześniej wspominaliśmy, „Psałterz Dawidów” nie był dokładnym tłumaczeniem innych przekładów. W literaturze taki zabieg nazywa się parafrazą, czyli swobodnym przetłumaczeniem materiału z jednoczesnym zachowaniem jego sensu. To dla ciebie ważna informacja, dlatego postaraj się zapamiętać to słowo. Parafraza – przeróbka treści bez zatracania przekazu utworu. Psalmy Kochanowskiego są właśnie parafrazą.
W polskiej wersji psałterza autor zaprezentował nowożytny język poetycki. Przekaz psalmów nie został co prawda zmieniony, ale wzbogacono go o dodatkowe środki stylistyczne. Kochanowski nie stronił od metafor i epitetów. Stosował także przerzutnię, czyli łączył koniec jednego wersu z początkiem następnego. Nie mógłby tego zrobić, gdyby nie zrezygnował z paralelizmu członów, który jest wszechobecny w twórczości hebrajskiej. Charakterystyczną cechą poezji hebrajskiej jest też ubogość przymiotników, dlatego Kochanowski postanowił posłużyć się tak zwanym epitetem zaprzeczonym, w którym dominuje przedrostek „nie”. Autor stosuje go bardzo często, dlatego, jeśli chcesz zabłysnąć wiedzą przed nauczycielami, możesz wspomnieć o tym fakcie.
Nadawcą w psalmach Kochanowskiego jest on sam, a odbiorcą Bóg. Poeta przedstawia siebie jako osobę bardzo pobożną, dla której Stwórca jest najlepszym i najdoskonalszym opiekunem. W związku z tym Bogu należą się hymny pochwalne na Jego cześć. Autor wielokrotnie podkreśla, że ufa Bożemu miłosierdziu, ale nie zapomina, że człowiek bywa narażony na różnego rodzaju niebezpieczeństwa i może grzeszyć. Wierzy jednak, że Bóg jest w stanie go chronić bez względu na okoliczności. Potępia wiarę w innych bogów, ponieważ jest zdania, że są oni wyłącznie wymysłem ludzi. Pragnie, aby inni ludzie oddawali Stwórcy cześć i chwałę, co ma zapewnić im życie wieczne.
Psalmy - streszczenie
Psalm 13. „Dokąd mię chcesz zapomnieć? Dokąd świętą swoję Twarz przede mną kryć będziesz? Dokąd duszę moję Frasunki trapić będą, Ojcze dobrotliwy? Dokąd mię deptać będzie człowiek zazdrościwy?”. To klasyczny przykład błagania Boga o opiekę. Poeta odnosi wrażenie, że został przez Stwórcę opuszczony, co wymawia Bogu, kierując do niego mnóstwo pytań retorycznych. Chce wiedzieć, dlaczego Stwórca o nim zapomniał i nie wysłuchuje jego próśb. Wyraża swój żal z tego powodu. Ostatnia strofa jest modlitwą o Boże miłosierdzie. Poeta chce zasnąć snem nieprzebudzonym.
Psalm 47. „Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie, Wszyscy śpiewajmy Panu chętliwie”. Napisano go w tonie pochwalnym. Podmiot liryczny wyraża w nim swoją wdzięczność do całego świata stworzonego przez Boga i do niego samego. Cieszy go, że Stwórca pomógł ludziom pozbyć się nieprzyjaciół z kraju, co spowodowało, że potęga wiernych Bogu wzrosła. Podmiot liryczny uważa Boga za króla narodu. Chciałby, aby wszyscy ludzie czcili go tak samo, jak on.
Psalm 91. „Kto się w opiekę odda Panu swemu / A całem prawie sercem ufa Jemu”. To nie tylko pochwała Boga, lecz także okazanie Mu wdzięczności. Podmiot liryczny zaznacza, że jest wdzięczny Stwórcy za chronienie człowieka przed niebezpieczeństwami, dlatego inni ludzie również powinni Mu za to dziękować. Według niego zagrożeniem dla ludzi są ostre przedmioty oraz dzikie zwierzęta. Można się przed nimi ustrzec, ale jedynie u Pana Boga, w Jego twierdzy. Dzięki wierze człowiek może wieść dostatnie życie pozbawione trosk.
Psalm 115. Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu wszystkich wiernych, ale jego motywy pozostają takie same, jak w psalmie dziewięćdziesiątym pierwszym. Uważa, że Bóg jest tylko jeden, a ludzie, którzy wierzą „bałwanom ze śrebra, ze złota”, nigdy nie doświadczą jego łaski. W niektórych fragmentach psalmu ton nadawcy jest wręcz błagalny. Prosi zebranych, aby modlili się wyłącznie do jednego Boga.
Psalm 150. Nadawcą psalmu jest człowiek pobożny. Swoje słowa kieruje do wszystkich stworzeń, które żyją na ziemi. Wzywa je, aby razem głosiły chwałę Pana. Mogą to robić na różne sposoby: śpiewem, graniem na instrumentach lub za pomocą tańca.
Psalmy - Kochanowski: opracowanie
Jan Kochanowski to jeden z czołowych poetów epoki renesansu. Urodził się w roku tysiąc pięćset trzydziestym w Sycynie w rodzinie szlacheckiej. Przywiązywał dużą wagę do wiary, co miało odzwierciedlenie w jego twórczości. Przyjął nawet niższe święcenia kapłańskie. Polskie tłumaczenie „Psałterza Dawidów” nie jest jego jedynym dziełem. Na swoim koncie miał również treny, fraszki i pieśni. Napisał także „Odprawę posłów greckich”, którą też będziesz omawiał na lekcjach języka polskiego.
Kochanowski był bardzo uzdolniony artystycznie, czego przykładem jest jego polska wersja Psalmów Dawidowych. Poeta przetłumaczył je z języka łacińskiego, który znał biegle, podobnie zresztą jak grekę. Jego przekład psalmów nie był ścisłym odwzorowaniem oryginału, tylko jego parafrazą. To dla ciebie ważna informacja, dlatego postaraj się jej nie pominąć w swoich notatkach. Nad zbiorem stu pięćdziesięciu psalmów pracował blisko osiem lat.
U Kochanowskiego nie znajdziesz prostego i mało wyrafinowanego języka. W przetłumaczonych przez niego psalmach jest wiele środków stylistycznych, którymi poeta chciał ubarwić treść hymnów. Miało to pokazać jego warsztat i umożliwić mu dotarcie do większej liczby odbiorców. Te środki to liczne epitety, porównania i metafory w postaci barwnych poetyckich określeń. Jak wspomnieliśmy wcześniej, poeta stosował również przerzutnie, czyli zazębianie jednego wersu z drugim. Mimo tak wielu środków stylistycznych Kochanowski nie zmienił znaczenia treści psalmów. Ich sens pozostał taki sam, ponieważ poeta zdawał sobie sprawę, że „Psałterz” to dzieło wielkiej wagi.
Pamiętaj, że psalm to hebrajska pieśń religijna o bardzo podniosłym charakterze. Jego nazwa pochodzi od greckiego słowa psalmos, co w tłumaczeniu na polski oznacza „dźwięk instrumentu strunowego”. Z psalmów robiono użytek już w średniowieczu, ale dopiero Kochanowski nadał im prawdziwie nowatorski charakter. Psalmy dzielą się na kilka gatunków: żałobne, modlitewne, wychwalające Boga oraz pokutne. Nierzadko mają również znaczenie patriotyczne lub są interpretowane jako prorocze. Definicja psalmów pomoże ci zrozumieć, dlaczego Kochanowski poświęcił na nie tyle czasu.
Psałterz opracowany przez poetę nawiązywał ściśle do Starego Testamentu. Przeważa w nim styl horacjański, a nie jak w oryginalnym utworze – hebrajski. Kochanowski nie chciał stosować paralelizmu członów, jak to robiono w innych przekładach. Wolał bawić się słowem, ponieważ nie lubił monotonii. Jego parafraza jest oparta na wierszu sylabicznym z rymami żeńskimi i odpowiednią średniówką. Rym, który zastosował, jest bardzo elegancki i gramatyczny. W psałterzu wykorzystywał wielokrotnie epitety zaprzeczone. Były to przymiotniki połączone z przedrostkiem „nie”. Robił tak, ponieważ w poezji hebrajskiej nie ma ich zbyt wielu, a chciał w bardzo kunsztowny sposób podkreślić charakter utworów. W wersji Kochanowskiego było też dużo synonimów.
Podmiotem lirycznym psalmów jest zapewne sam autor, który ukazuje siebie jako człowieka bardzo pobożnego i oczekującego takiej samej pobożności od innych. Adresatem jest Bóg, którego poeta przedstawia jako cudownego Stwórcę oraz najlepszego opiekuna. Sam Kochanowski widzi w sobie nauczyciela, który pokazuje, jak inni ludzie powinni żyć i chwalić Pana. Nawołuje ich, aby docenili fakt, że Bóg ochroni ich przed niebezpieczeństwami, jeśli będą okazywać mu cześć. Krytykuje i podważa wiarę ludzi w innych bogów. Twierdzi, że są to wymysły, które spowodują, że ludzie nie będą mieli szczęścia w życiu.
I na koniec kilka słów dla ambitnych
Jan Kochanowski wysyłał przetłumaczone przez siebie psalmy do swoich znajomych. Bardzo im się podobały, dlatego często wykorzystywali je na wieczorkach szlacheckich. Były tam śpiewane i co ciekawe, niektóre są używane nawet do dziś. Wyobrażasz sobie, że psalmy były kiedyś utworami, które uświetniały spotkania towarzyskie? Dziś nie kojarzą nam się szczególnie imprezowo, ale warto pamiętać, że dzięki temu „Psałterz” stał się bardzo popularny. W ciągu kilku lat wydano go ponad dwadzieścia razy, a niektóre psalmy nawet ręcznie przepisywano. Twórczość Kochanowskiego dotarła też do protestantów i prawosławnych. Dzieło poety w roku tysiąc sześćset osiemdziesiątym przełożył na język rosyjski Symeon Połocki.
Warto też samemu przeczytać wybrane psalmy. Dzięki temu przekonasz się, ile środków stylistycznych można zmieścić w pozornie krótkim wierszu. Jeśli ci się nie uda wyłapać ich wszystkich, nie szkodzi. Liczą się dobre chęci.
