Aleksandrów Kujawski, od komory celnej do siedziby powiatu. Poznajcie to urocze miasto!

Miasto Aleksandrów Kujawski położone jest na krawędzi pradoliny Wisły tworzącej Kotlinę Toruńską i Równiny Inowrocławskiej (Kujawskiej). Najstarsze ślady osadnictwa w okolicach Aleksandrowa związane są z ludami kultur neolitycznych z ok. 5 tys. lat p.n.e. W pobliżu dzisiejszego miasta przebiegał szlak bursztynowy z przeprawą na Wiśle i inne trakty drogowe. Początki osady wiążą się z budową stacji granicznej i linii kolejowej warszawsko-bydgoskiej na ziemiach majątku Białe Błota (od nazwiska właściciela zwanego też Trojanowem) w odległości 2 km od granicznej rzeki Tążyny.

Początki

Zbudowany w 1860 roku dworzec kolejowy stał się wkrótce siedzibą komory celnej, telegrafu i poczty oraz zapleczem dla obsługi międzynarodowej pasażerów drogi żelaznej. Oddana do użytku w 1862 roku linia kolejowa z odgałęzieniem do Ciechocinka (od 1867 r.) sprzyjała dynamicznemu rozwojowi stacji granicznej Aleksandrów. Na dworcu kolejowym konspiratorzy powstania styczniowego przejęli tajne dokumenty ujawniające zawarcie 8 lutego 1863 r. tzw. "konwencji Alvenslebena", dotyczącej wspólnego rosyjsko-pruskiego tłumienia powstania. Zdarzenie to wywołało międzynarodowy skandal dyplomatyczny.

Spotkanie dwóch cesarzy

W rozbudowanej części dworca ("pokojach carskich"), odbyło się we wrześniu 1879 r. spotkanie dwóch spokrewnionych ze sobą władców - cara Aleksandra II i cesarza Niemiec Wilhelma I. Z okazji pobytu cara do nazwy Aleksandrów dodano "Przygraniczny", wzniesiono nieistniejącą już cerkiew prawosławną pw. św. Aleksandra Newskiego i wyrażono zgodę na budowę kaplicy dla polskich kolejarzy, którą następnie przebudowano a w 1907 r. konsekrowano jako kościół. Inną atrakcją turystyczną jest dziewiętnastowieczny pałac Trojanowskich wraz z zabytkowym parkiem.

Osada powstała na ulicach tworzonych równolegle do torów kolejowych i na wzór amerykański nazwanych wówczas numerami od Pierwszej do Siódmej.

I wojna światowa

Okres pierwszej wojny światowej zaznaczył się uzyskaniem praw miejskich w listopadzie 1916 i patriotyczną działalnością członków Polskiej Organizacji Wojskowej. Po zakończeniu działań wojennych przez stację rozdzielczą w Aleksandrowie (od 1919 r. Kujawskim) przetoczyła się ok. 30-tysieczna rzesza uchodźców i jeńców wojennych. W czasie wojny polsko-bolszewickiej znajdował się tu obóz 3,5 tys. internowanych żołnierzy ukraińskich, których odwiedzał ataman Semen Petlura. Pamiątką po nich jest mogiła kozacka-kurhan z 1921 r., odrestaurowany w 1993 r. Stanowi on niewątpliwie atrakcję turystyczną i miejsce corocznych nabożeństw ekumenicznych. Mozaika narodowa i religijna tworzyła z Aleksandrowa Kujawskiego miasto "Pięciu Kultur i Sześciu Narodów" (Polaków, Niemców, Rosjan, Ukraińców, Żydów i Cyganów). 

Okres międzywojenny

Likwidacja granicy i odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. paradoksalnie wpłynęło na stagnację miasta, mimo że od 1932 r. stało się ono siedzibą powiatu nieszawskiego (od 1949 r. aleksandrowskiego). Podczas drugiej wojny światowej Aleksandrów utracił rangę miasta powiatowego. Całkowitej zagładzie uległa ludność żydowska, zniszczono synagogę i miejscowy cmentarz żydowski. Eksterminacja objęła również Polaków a wkrótce po wojnie także część okolicznej ludności niemieckiej.

Współcześnie

Współczesny Aleksandrów Kujawski zamieszkiwany jest przez 12,5 tys. osób i zajmuje powierzchnię 717 ha. Jest największym miastem powiatu aleksandrowskiego, siedzibą samorządu gminy wiejskiej oraz urzędów i instytucji powiatowych. Z miastem związani byli m.in. poeta i prozaik - Edward Stachura oraz pisarka Maria Danilewicz Zielińska, założycielka i przez 30 lat dyrektorka Biblioteki Polskiej w Londynie.

Aleksandrów Kujawski to także miasto znaczących festiwali i pikników, jak choćby zakończonego przed paroma dniami XVII Już Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego Stacja Aleksandrów.