Rok 1984 to jedna z lektur, która się nie starzeje. Jej stale aktualny temat pozwala z łatwością opanować podstawową wiedzę ze streszczenia i opracowania. Treść jest łatwa do przyswojenia. Rozejrzyj się wokół, ogarnij czym jesteś otoczony i jak wygląda przestrzeń , w której żyjesz. Orwell jak z książki wyciągnięty. Telebimy, telewizory, wszechobecny monitoring, telefony, social media. Żyjesz w świecie, w którym jesteś wciąż obserwowany, często jednak na własne życzenie. I to różni twój świat od świata stworzonego przez Orwella.
Rok 1984 - najważniejsze informacje
Orwell napisał tę powieść w 1948 roku. Zwróć uwagę na daty 1948 – 1984. Tytuł utworu jest odwróconą datą jego powstania. Akcja książki toczy się w przyszłości, z punktu widzenia autora. Nie miało więc znaczenia czy będzie to rok 49, 50 52. Zabawił się odwróceniem cyfr.
Miejsce akcji: Londyn , miasto znajdujące się w niejakiej Oceanii.
Czym jest Oceania?
Oceania to jedno z trzech państw, które toczą ze sobą ciągłe wojny. O co walczą, kiedy kończy się jedna, a zaczyna druga wojna, między którymi z tych Państw aktualnie trwają walki, tego nie wiedzą ani bohaterowie powieści ani czytelnik.
Zapamiętaj te trzy państwa:
- Oceania : obejmuje Wielką Brytanię, obie Ameryki, część Afryki, Australię i Oceanię
- Eurazja to Związek Radziecki i całą Europa bez Wielkiej Brytanii
- Azja Wschodnia : Chiny i inne kraje wschodnie
System totalitarny panujący w Oceanii to socjalizm angielski, inaczej angsoc (połączenie pierwszych liter angielskiego socjalizmu- ang + soc).
Główny bohater utworu to Winston Smith – pracownik Ministerstwa Prawdy, departamentu archiwów; żonaty, ale mieszkający od 10-11 lat sam. Małżeństwo się nie udało. Żona orędowniczka partii, przede wszystkim chciała dla Wielkiego Brata i Partii spłodzić ze Smithem dziecko. To się jednak nie udało i rozstali się. Inne istotne informacje zanim usłyszysz streszczenie, to organizacja państwa Oceanii. Państwem rządzi Wielki Brat.
System zbudowany jest z 4 kontrolujących życie ministerstw. Są to:
- MINISTERSTWO PRAWDY
- MINISTERSTWO POKOJU
- MINISTERSTWO MIŁOŚCI
- MINISTERSTWO OBFITOŚCI
Społeczeństwo w Oceanii tworzą trzy grupy:
PARTIA WEWNĘTRZNA – jej członkowie pełnią najważniejsze funkcje w państwie; niewiele o nich wiadomo, publicznie pokazują się rzadko; na zewnątrz obywatele jak inni, jednak żyją w luksusowym świecie swobód i wolności.
PARTIA ZEWNĘTRZNA – tworzą ją urzędnicy niższego szczebla, pracownicy ministerstw; całe ich życie podlega kontroli, są stale inwigilowani . Partia zewnętrzna to ten środek społeczeństwa . Prowadzą nudne, podporządkowane Wielkiemu Bratu i ideologii życie. Podlegają licznym zakazom: nie mogą być w związkach, uprawiać seksu, wyjeżdżać z Londynu, bywać w dzielnicach proli (o których za chwilę dowiesz się więcej), nie mogą dokonywać niepotrzebnych zakupów. Popołudniami uczestniczą w pracach społecznych i manifestacjach popierających system.
PROLE – po prostu proletariat, najniższa grupa społeczna, z którą nikt się nie liczy. Biedni mieszkańcy najgorszych dzielnic. Paradoksalnie, najbardziej wolni. Mogą robić to wszystko czego zabroniono wyżej ustawionym w hierarchii. Są tylko siłą roboczą, którą nikt się jakoś szczególnie nie interesuje. Łatwo tym tłumem sterować.
Poza tym, w Państwie istnieją jeszcze POLICJA MYŚLI i kilka organizacji:
- LIGA MŁODYCH,
- MŁODZIEŻOWA LIGA ANTYSEKSUALNA,
- KAPUSIE
Same ich nazwy sugerują cel ich istnienia. Nie ma w tym większej filozofii.
Rok 1984 - George Orwell streszczenie
Książka składa się z 3 części i podrozdziałów w nich zawartych.
CZĘŚĆ I
Winston Smith po pracy wraca do swojego mieszkania. Do domu nie ma daleko. Z jego okien widać Ministerstwo Prawdy, a na jego fasadzie ogromny napis, hasła przewodnie dla obywateli Oceanii:
- WOJNA TO POKÓJ
- WOLNOŚĆ TO NIEWOLA
- IGNORANCJA TO SIŁA
Posłuchaj uważnie, a zauważysz i zapamiętasz, że są one zbudowane na przeciwieństwach znaczeń, które tu mają taką samą wartość:
- WOJNA = POKÓJ
- WOLNOŚĆ= NIEWOLA
- IGNORANCJA = SIŁA
Smith widzi beznadziejność sytuacji w jakiej się znajduje, beznadziejność swojego życia.
Budzi się w nim chęć buntu. Postanawia pisać pamiętnik, który chce zostawić ukryty dla następnego, ma nadzieję prawdziwie wolnego pokolenia. W jego mieszkaniu, tak jak w każdym innym, znajduje się śledzący go teleekran. Dzień w dzień z teleekranu sączą się treści o tym, że teraz ludzie mają lepsze domy, więcej rozrywek, są zdrowsi, silniejsi, żyją dłużej, pracują krócej. Obrzydliwa propaganda, informacje niemożliwe do sprawdzenia. Ukrywa się więc z zeszytem ( kupno jego również było zakazane), we wnęce w ścianie, która nie jest widoczna dla urządzenia. Teleekranu nie można wyłączyć, można go tylko ściszyć. Cały dzień prezentuje on propagandowe treści partii rządzącej.
Pierwsze zdanie pamiętnika Smitha to data: 4 kwietnia 1984 roku.
Winston zaczyna niewinnie, od opisu swojego wczorajszego pobytu w kinie. Nagle, nie wie właściwie dlaczego, przypomina mu się wydarzenie z poranka w pracy. Do biura Departamentu Archiwów weszła dziewczyna z Departamentu Literatury oraz urzędnik Partii Wewnętrznej, O’Brien. Dziewczyna go zainteresowała, ale nie wzbudziła jego sympatii. Pomyślał nawet, że pewnie jest tajnym agentem Policji Myśli. Zbliżała się pora codziennych „Dwóch minut nienawiści „ . Zauważ, ze Orwell nie bawi się w wymyślanie wysublimowanych nazw i tytułów. Przedstawia świat w sposób prosty, nasuwa się stwierdzenie - „łopatologiczny”. Chce dotrzeć do czytelnika bez zbędnych metafor.
Dwie minuty nienawiści to codzienna porcja agresji wobec zdrajcy partii i narodu Emanuela Goldsteina. To nazwisko dla ciebie do zapamiętania.
Emanuel Goldstein, kiedyś jeden z głównych członków partii, dzisiaj zdrajca i jej największy wróg.
Na teleekranach w całym Państwie wyświetlana jest jego twarz. To jest ta chwila kiedy tłum może dać upust swojej złości. Codzienne wyładowanie negatywnych uczuć : krzyki, wrzaski, plucie i rzucanie w ekran. Tłum tego potrzebuje. Potem pojawia się spokojna, zrównoważona twarz WIELKIEGO BRATA. Uspokaja emocje, łagodzi nastrój, jak go nie kochać. Całość zamykają wyświetlające się na teleekranie hasła Partii.
Tego dnia spojrzenia O’Briena i Smitha spotkały się. Smith miał wrażenie, że ich poglądy są takie same. To nie Goldstein jest problemem, to Wielki Brat i Partia niszczą życie obywateli.
To szczegółowe streszczenie pierwszych stron powieści jest ważne dla zrozumienia jej całości.
W części I Smith zapisuje w pamiętniku wspomnienia z dzieciństwa. Wspomina o rodzicach, o siostrze. Zapisuje fragmenty już z życia w państwie Wielkiego Brata. Przedstawia swoje spotkanie z prostytutką, za co , gdyby został przyłapany, groziło mu więzienie. Wyrusza też ponownie do dzielnicy proli, gdzie życie przypomina to sprzed rewolucji. Zdziwiony i przestraszony zauważa w dzielnicy proli czarnowłosą dziewczynę z departamentu literatury.
CZĘŚĆ II
Dziewczyna z Departamentu Literatury ma na imię Julia, ma 26 lat. Jest 10-15 lat młodsza od Smitha. Mieszka w hotelu robotniczym. W swoim życiu miała już wiele romansów. Winston nawiązuje z nią znajomość. Spotykają się potajemnie. No robią wszystko to czego Partia zabrania. Są w związku, a tego bez akceptacji partii nie można, kochają się, uprawią seks. Rozmawiają o systemie, oboje go krytykują. Smith nawet wynajął pokój nad sklepem, w dzielnicy proli, który wcześniej oglądał.
Spotykają się sporadycznie i otwarcie już rozmawiają o swojej nienawiści do systemu. Jednocześnie uczestniczą w wiecach poparcia dla partii. Julia działa w Lidze Młodych i aktywnie udziela się w czasie Dwóch Minut Nienawiści.
W tej części książki dochodzi też do spotkania tych dwojga z O’Brienem, urzędnikiem wysokiego szczebla w Partii Wewnętrznej. Pamiętasz, to ten, z którym Winston spotkał się na Dwóch Minutach Nienawiści i odniósł wrażenie, ze się rozumieją. Tu następuje zwrot.
O’Brien jest członkiem tajnej organizacji – Bractwa, którego przywódcą jest znienawidzony przez partię, jej dawny współtwórca – Goldstein- ten, którego twarz wyświetla się na ekranie w Dwóch Minutach Nienawiści. Wszystkie zasady organizacji spisane są w Księdze Goldsteina, którą po jakimś czasie dostają kochankowie. Księga zawiera analizę poszczególnych haseł partii: wolność to niewola, ignorancja to siła, wojna to pokój.
Julia i Winston czytali ją wspólnie w swoim wynajętym pokoju. Niestety mają pecha. Smith źle ocenił sklepikarza, od którego wynajmował pokój. Dobroduszny prol, który stłumił jego czujność opowieściami o przeszłości, o miłości do żony, okazał się tajnym agentem Policji Myśli. W pokoiku nad sklepem, aresztował Julię i Smitha.
CZĘŚĆ III
W trzeciej części Smith budzi się w celi. Jest obserwowany oczywiście przez teleekran. Głodny, wyziębiony i cholernie przestraszony prawie nie myślał o Julii. Przez celę przewijają się inne osoby. Przez chwilę przebywał w niej poeta, potem sąsiad Smitha, Parsons. Został zaaresztowany za myślozbrodnię, a wydała go mała córeczka. Nawet nie był na nią zły. Był dumny, że tak dobrze wychował dziecko. Potem w celi był niejaki Grubas, następnie Głodomór. Wszyscy znikali w pokoju 101. Na samym końcu w celi pojawił się O’Brien i to nie jako więzień. Jak nie więzień to kto ? Wierny członek Partii.
Smith został poddany wielogodzinnym torturom, po nich następnym. Miały one na celu nie tylko go złamać, ale stworzyć nowego człowieka. Okaleczony, przestraszony i zniszczony już zupełnie, godzi się na wszystko. Opis tortur fizycznych i psychicznych jakim poddawany był Winston jest niezwykle sugestywny. Krew, ból, zgniłe, zmasakrowane ciało i zgniły człowiek wewnątrz, w swoim sercu i duszy. Poniżony, znieważony, bez godności. Symboliczne jest doprowadzenie bohatera do stanu, w którym wierzy, że widząc 4 palce, widzi 5. Co to oznacza ? Oznacza to, że poddaje się już bez problemu każdej sugestii.
Po dłuższym czasie udało się doprowadzić Winstona Smitha do stanu, w którym wg O’Briena był właściwie zdrowy umysłowo, jednak emocjonalnie nie zmieniło się nic. Na pytanie: co czuje do Wielkiego Brata, nie potrafił odpowiedzieć inaczej jak: nienawidzę go. I wtedy trafia do pokoju 101, w którym ma się dokonać ostatni etap jego zmiany.
Pokój 101 to pomieszczenie, w którym więzień spotykał się z tym co dla niego najstraszniejsze. W przypadku Winstona były to szczury, których bał się panicznie. Klatka z gryzoniami doprowadziła go do stanu, w którym krzyknął, żeby szczury zjadły Julię, żeby jej zrobiono to, co chciano zrobić jemu. To był ostatni etap jego upodlenia.
Dobiegła końca reedukacja Smitha. Z tym terminem spotkasz się jeszcze później. Stał się zupełnie bezwolnym członkiem społeczeństwa. Spotkał się z Julią. Nikt nie obawiał się tego spotkania, nikt ich nie śledził. Partia wiedziała, ze po tym co ich oboje spotkało w więzieniu, są niegroźnymi obywatelami. Julia też go zdradziła, też nie wytrzymała pobytu w pokoju 101. Nie żywili do siebie już żadnych uczuć. Byli sobie obojętni.
Rok 1984 - problematyka dzieła Orwella
1. Motywy występujące w Roku 1984:
- motyw systemów totalitarnych,
- motyw manipulacji jednostką,
- motyw wojny,
- motyw zniewolenia,
- motyw władzy,
- motyw buntu,
- motyw zniszczenia,
- motyw miłości,
- motyw zdrady,
- motyw indoktrynacji (indoktrynacja to systematyczne, ciągłe wpajanie jakichś idei politycznych lub społecznych)
2. Rok 1984 - bohaterowie
WINSTON SMITH- na pozór spokojny, zrównoważony, wierny systemowi; jednocześnie krytyczny, inteligentny, myślący, buntownik, samotny, pragnący ciepła i miłości, oddany; ostatecznie bardzo ludzki w swoim poddaniu się systemowi, w momencie całkowitego upodlenia jego człowieczeństwa.
JULIA – młoda, przebiegła, potrafi działać na dwa fronty; z jednej strony inteligentna pracownica Departamentu Literatury, członkini ugrupowań partyjnych, z drugiej korzystająca z życia, zabawy - młoda dziewczyna, buntowniczka.
O’BRIEN – uprzejmy, grzeczny, wzbudzający zaufanie, ale i przebiegły, okrutny, bezwzględnie oddany Partii.
3. Rok 1984 - terminologia
ANTYUTOPIA – jak widać od razu, jest to przeciwieństwo utopii. W społeczeństwie utopijnym panuje szczęście i porządek opierający się na równości, sprawiedliwości i solidarności. U Orwella społeczeństwo przedstawione w Roku 1984, żyje w świecie, który jest przeciwieństwem tej idealnej wizji.
TOTALITARYZM – system rządów, w którym Państwo w pełni kontroluje jednostkę. W takim systemie istnieje zasada jednego wodza, kultu jednostki, zmonopolizowana władza, skupiona w rękach jednej partii. Metodą rządzenia ludźmi jest terror psychiczny. To taki skrót pojęcia, cech totalitaryzmu jest bardzo dużo. Współczesne państwa totalitarne to np. Korea Północna, Kuba, Chiny.
HIPERBOLA – wyolbrzymienie zjawiska
4. Rok 1984 - hasła i terminy
Myślozbrodnia- myśl, teza, którą wyznaje obywatel Oceanii, niezgodna z linią przewodnią partii.
Ewaporacja – następna po egzekucji kara; tak to możliwe. Ofiara była wymazywana z historii, nie było śladu jej istnienia.
Nowomowa- sztuczny język, nad którym prowadzono prace w państwie; miał być idealnym przekaźnikiem myśli, bez nieporozumień i domysłów. Jego przeciwieństwem była staromowa.
Reedukacja – terapia, działania wychowawcze, które miały na celu naprowadzenie obywatela na właściwą drogę w myśleniu o systemie i partii.
Droga, której był poddany Winston Smith po aresztowaniu przebiegała w trzech etapach: NAUKA – ROZUMIENIE- AKCEPTACJA
I jeszcze raz dla przypomnienia główne myśli Partii :
- wolność to niewola
- wojna to pokój
- ignorancja to siła
- wielki brat patrzy
George Orwell - 1984: warto wiedzieć
To jest moment, w którym o Orwellu można mówić w nieskończoność. Jego książki są stale żywe w kulturze, popkulturze, w wielu jej aspektach. Twórcy czerpią pełnymi garściami z jego literatury. Co wybrać? Inspirował i inspiruje wielu pisarzy, malarzy, muzyków, filmowców. Chcąc nie chcąc napotykasz często w życiu nawiązania do orwellowskich wizji. Z muzyków do pisarza sięgali Dawid Bowie, Muse, The Machin. Orwella odnajdziesz w Matrixie czy w serialu „Opowieści Podręcznej”. Sam serial jest zresztą ekranizacją książki Margaret Atwood.
Wiele cytatów, fragmentów, słów na stałe wpisało się do języka. Motyw Wielkiego Brata był inspiracją popularnych, popkulturowych programów telewizyjnych takich jak Big Brother.
Obecnie pojawiające się na antenach różnych stacji telewizyjnych, wszystkie reality show wpisują się w hasło WIELKI BRAT PATRZY.
W jakimś sensie żyjesz w świecie Orwella. Rok 1984 to jedna z lepszych rzeczy, które mogą ci się przytrafić na maturze z polskiego.
