Odkrycia dokonał Krzysztof Gajos, jeden z uczestników sierpniowego „Kresowego Zlotu Poszukiwaczy”. Cenny zabytek znalazł w Matczu w gm. Horodło. Zachwyt ekspertów i ekspertek wzbudził niepozorny mały przedmiot – miedziana siekierka o długości 7,4 cm. Intrygujący przedmiot trafiał pod lupy wielu osób znających się na rzeczy. W pierwszej kolejności do prof. Elżbiety Kłosińskiej z Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie. Naukowczyni bardzo dobrze orientuje się w siekierkach i siekierach kultur z epoki brązu, zresztą całkiem rzetelnie opisanych, więc wykluczyła, żeby ta nowo znaleziona była reprezentantką tamtego okresu.
– Ponadto nasza siekierka została wykonana w dość prosty „prymitywny” sposób odlewniczy, w płasko-wypukłej formie, nie stosowanej już w rozwiniętej metalurgii epoki brązu. Należało więc zwrócić uwagę na wcześniejszą epokę neolitu. Niestety w inwentarzach kultur neolitycznych z terenu Polski brak takiego odpowiednika – wtajemnicza nas Dariusz Kopciowski, Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Przełom nastąpił, kiedy sięgnięto po znaleziska archeologiczne z terenu Ukrainy.
– Wiesław Koman natrafił bowiem na publikację identycznego znaleziska siekiery z miedzi odkrytej w miejscowości Szczerbaniwka w rejonie Kijowa, gdzie towarzyszące jej fragmenty ceramiki naczyniowej pozwoliły przypisać ją kulturze trypolskiej i datować ją na późny okres rozwoju tej kultury, szacowany na IV-III tysiąclecie p.n.e. – opisuje Kopciowski.
Jak dodaje, zaskakujące jest, że siekierka znalazła się na terenie wschodniej Polski, bo mogła powstać w dzisiejszej Bułgarii, Rumunii, Mołdawii i zachodniej Ukrainy – to był region występowania kultury trypolskiej. Może to więc wskazywać na to, że ludzie pochodzący stamtąd osiedlali się we wschodniej Polsce, a przynajmniej na odcinku górnego Bugu.
