Tablica Tchorka odnaleziona. Sensacyjne odkrycie na Pradze-Południe

8 grudnia 2022 sensacyjne odkrycie na Pradze-Południe zelektryzowało Warszawiaków. Badacze ze Stowarzyszenia Historyczno-Badawczego Triglav odnaleźli jedną z pamiątkowych tablic autorstwa Karola Tchorka. Jest ona upamiętnieniem egzekucji 50 Polaków, która miała miejsce 17 listopada 1943 roku.

Sensacyjne odkrycie w Warszawie

Jak poinformował wiceprezes Triglava Piotr Duda, jeden z członków stowarzyszenia zauważył kawałek tablicy Tchorka na opuszczonej posesji na Pradze-Południe. Obecnie stowarzyszenie czeka na interwencję konserwatora zabytków.

- Zaczęliśmy się zastanawiać, skąd ona tam się wzięła. Pojawiły się domysły, że może pochodzi z Ochoty – spod Dworca Zachodniego albo z Pragi, gdzie na ulicy Białołęckiej też było miejsce egzekucji. Zgłosiliśmy to do mazowieckiego konserwatora zabytków i czekamy na odpowiedź. Sprawdziliśmy dostępne inwentarze tych tablic i nigdzie ona nie występuje w tej lokalizacji, w której została odnaleziona. Pytanie, czy jest to jej pierwotne umiejscowienie i rzeczywiście jest to miejsce egzekucji z ulicy Białołęckiej, czy później przez rozbudowę infrastruktury została tam przeniesiona - powiedział Piotr Duda.

Wyjątkowa tablica pamiątkowa Karola Tchorka

Czym jest to wyjątkowe znalezisko? Tablice pamiątkowe Karola Tchorka powstały w 1949 roku w efekcie konkursu ogłoszonego przez SARP. Upamiętniają one w Warszawie miejsca walk i męczeństwa z czasów II wojny światowej. Tablice były stawiane w różnych punktach Warszawy począwszy od lat 50. XX wieku.

Wiele z nich uległo jednak zniszczeniu w trakcie wyburzeń domów oraz modernizacji i rozbudowy miejskiej sieci komunikacyjnej. W 2013 roku w granicach administracyjnych Warszawy znajdowało się ponad 160 tablic Tchorka. Wykonane są one z szarego piaskowca i mają formę płaskorzeźby, zazwyczaj wmurowanej w ścianę budynku. Centralnym motywem tablic wykonanych według oryginalnego projektu Tchorka jest symbol krzyża maltańskiego. Tarczę w środku krzyża zdobi napis: "Miejsce uświęcone krwią Polaków poległych za wolność ojczyzny". 

- Pomimo że nie figurują jeszcze w rejestrze zabytków, to od 1949 r. tak mocno wpisały się w krajobraz historyczny miasta, że trudno sobie bez nich wyobrazić pielęgnowanie pamięci o Warszawie okupacyjnej i Powstaniu Warszawskim - napisał stołeczny konserwator Michał Krasucki.

Praska tablica

W tym konkretnym przypadku tablicy znalezionej na Pradze-Południe badacze zaznaczają, że upamiętnienie pasuje do dwóch miejsc egzekucji, które były wykonane w latach 1943-1944 w okresie rządów Franza Kutschery. Pierwsza z nich miała miejsce 17 listopada 1943 przy ul. Kopińskiej koło nasypu kolejowego przy Dworcu Zachodnim - rozstrzelano w tym miejscu kilkudziesięciu więźniów Pawiaka.

Druga egzekucja miała miejsce również 17 listopada 1943 roku, przy ul. Białołęckiej na Pradze. W niemieckim obwieszczeniu podano nazwiska 43 rozstrzelanych. Z informacji przekazanych przez konspiracyjną komórkę z Pawiaka wynikało jednak, że tego dnia wywieziono na śmierć 80 więźniów. 

Zainteresowanie konserwatorów zabytków

Konserwatorzy zabytków już zajęli się odnalezioną na Pradze-Południe tablicą Tchorka i teraz trwają procesy związane z jej wnikliwym badaniem.

- Kontaktujemy się z mazowieckim wojewódzkim konserwatorem zabytków, żeby przekazał nam więcej informacji. Będziemy też sprawdzać, z którego miejsca jest ta tablica. Ustalamy to wraz z Muzeum Powstania Warszawskiego - powiedział stołeczny konserwator zabytków Michał Krasucki.

- Moim zdaniem ta tablica została przeniesiona w latach 90. z jakiegoś miejsca. Albo ktoś ją zdementował i uratował, albo po prostu zdemontował i zabrał. Będziemy się starali, żeby wróciła na swoje miejsce, ale to zależy co tam jest. Bo czasem wymieniano tablice Tchorka na inne tablice. Tak jest np. na murze cmentarza przy ulicy Żytniej - zaznaczył stołeczny konserwator.