Tajemnicza kamienica u stóp Wawelu, willa "na Wiśle" i osada rybacka. Mało kto pamięta o takim Krakowie [ARCHIWALNE ZDJĘCIA]

Dębniki z Rybakami. Historia osada rybackiej

Historia osady rybackiej powiązana jest z dziejami Dębnik. Po przejściu Krakowa pod panowanie austriackie wiślany brzeg Dąbia został zasiedlony przez byłych mieszkańców jurydyki Podzamcze – powstała wówczas osada Rybaki. Dębniki i Rybaki posiadały w XIX wieku odrębne struktury samorządowe, wójtowie dębniccy są odnotowywani od początkowych lat tegoż wieku, rybaccy od schyłku I Rzeczypospolitej.

W 1900 roku Dębniki wraz z Rybakami zamieszkiwało ponad 2700 osób, dwa lata później odnotowano tam 136 domów mieszkalnych, 13 budynków gospodarczych i sześć zakładów przemysłowych.

W 1867 roku powstała w Dębnikach samorządowa gmina wiejska z radą gminną i zwierzchnością gminną pod kierunkiem naczelnika. Dębniki z przysiółkiem Rybaki i obszarem dworskim zostały pod wspólną nazwą Dębniki włączone do Wielkiego Krakowa w 1910 roku, administracyjnie stanowiąc część obwodu IV, katastralnie dzielnicę XI miasta.

Źródło: Poczet sołtysów, wójtów i burmistrzów miast, jurydyk, wsi i gmin przyłączonych do Krakowa do 1915 roku (Biblioteka Jagiellońska)

Willa Rożnowskich u stóp Wawelu

Neogotycka willa przy Wawelu powstała w 1891 roku z środków rodziny Rożnowskich (zamożnej krakowskiej rodziny związanej z produkcją mydła m.in. "Biały Jeleń). Budynek stanął zalewowym gruncie ówczesnej wsi Dębniki przy samym brzegu rzeki na stałym lądzie, w miejscu nazywanym Cyplem Dębnickim (za sprawą zdjęć z wysokim stanem rzeki można odnieść wrażenie, że dom stoi na wyspie).

Budynek posiadał trzykondygnacyjną część po stronie wschodniej, dwukondygnacyjną część środkową oraz czworoboczną wieżę przykrytą dachem w kształcie ostrosłupa. Całość wykańczała czerwona elewacja wykonana z surowej cegły.

Ze względu na częste długotrwałe powodzie w tamtych czasach budynek był ciągle narażony na żywioł wody. W 1920 roku willa przeszła na własność Skarbu Państwa. Rodzina Rożnowskich miała za to dostać odszkodowanie o równowartości 164 168 koron. Budynku jednak nie rozebrano.

Rezydencja została zamieniona na siedzibę Dyrekcji Dróg Wodnych. Nie uchroniło jej to jednak przed kolejnymi powodziami, w tym jednej pamiętnej w 1925 roku. Decyzję o jej rozbiórce podjęto po powodzi w 1934 roku, a wyrok wykonano cztery lata później.

Cypel na którym się znajdowała, został skrócony o kilkadziesiąt metrów, co miało uspokoić nurt rzeki na tym odcinku (podmywał przeciwległe Wzgórze Wawelskie). W miejscu willi powstała plaża „Wawel”, która bezpowrotnie zniknęła pod wodą wraz ze spiętrzeniem Wisły na Stopniu Wodnym Dąbie w 1965 roku.

Źródło: Zwiadowca Historii (Bartłomiej Stój)

Tajemnicza kamienica "Dębno". Przysłaniała nawet Kurzą Stopkę!

U zbiegu ulic Grodzkiej (71) i św. Idziego pod Wawelem w miejscu, które w XV w., należało do kasztelana krakowskiego i kanclerza wielkiego koronnego Jakuba z Dębna, powstał dom kapitulny zwany "Dębno". Pod koniec XIX w., na fali gwałtownego i chaotycznego rozwoju budownictwa miejskiego, w miejscu tym wzniesiono kamienicę czynszową, której nazwa nawiązywała do dawnej budowli.

Okazały, masywny i długi korpus dwupiętrowego gmachu zasłaniał od strony ul. Grodzkiej część Wawelu z Kurzą Stopką. Kamienica „Dębno” przestała istnieć na przełomie lat 1940/1941, kiedy to okupacyjne władze niemieckie przystąpiły do realizacji własnej koncepcji porządkowania otoczenia Wawelu. W tym samym mniej więcej czasie zniknęły zatem kamienice przy ulicy Podzamcze, jak również budynki będące pozostałością osady Rybaki między Wawelem a Wisłą na przedłużeniu ulicy Bernardyńskiej.

Źródło: Marek Żukow-Karczewski, Nie istniejące budowle Krakowa. Dom „Dębno”, „Echo Krakowa”, 17 XI 1992 r., nr 225 (13788).

Kraków na archiwalnych fotografiach. 15 niesamowitych zdjęć!

Przejdź do galerii i zobacz Kraków sprzed lat. To jak podróż w czasie!